Dlaczego do jednego zabiegu operacyjnego powinny przypadać dwie pielęgniarki/położne operacyjne?

„Aby było zapewnione bezpieczeństwo pacjenta na każdy czynny stół operacyjny, (czyli taki, na którym w danej chwili jest lub może być pacjent) przypadają minimum dwie pielęgniarki/położne operacyjne: pielęgniarka/położna operacyjna instrumentująca i pielęgniarka/położna operacyjna pomagająca” (załącznik do Uchwały NRPiP Nr 277/VI/2014 z dnia 3 grudnia 2014r).

Zgodnie z art. 61 pkt 1 ustawy z dnia 15 lipca 2011r. o zawodach pielęgniarki i położnej ( Dz U. 2014 poz. 1435 z późn zm.) – „pielęgniarka i położna mają obowiązek stałego aktualizowania swojej wiedzy i umiejętności zawodowych(..), co oznacza, że aby móc świadczyć usługi pielęgniarskie na odpowiednim poziomie pielęgniarka/położna powinna ukończyć szkolenie podyplomowe przeznaczone dla specjalności, w której pracuje.

Zatem za pielęgniarkę/położną operacyjną uważa się osobę, która ukończyła kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego dla pielęgniarek lub położnych, co – zgodnie z art. 71 pkt1 ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej – powoduje „uzyskanie przez pielęgniarkę lub położną wiedzy i umiejętności do udzielania określonych świadczeń zdrowotnych wchodzących w zakres danej dziedziny pielęgniarstwa”. Najwyższy poziom wiedzy i umiejętności na stanowisku pielęgniarki operacyjnej osiąga się po ukończeniu specjalizacji w tej dziedzinie. Zgodnie z art. 67 pkt 1 w/w ustawy „specjalizacja ma na celu uzyskanie przez pielęgniarkę lub położną specjalistycznej wiedzy i umiejętności w określonej dziedzinie pielęgniarstwa lub dziedzinie mającej zastosowanie w ochronie zdrowia oraz tytułu specjalisty w tej dziedzinie”. Pielęgniarka/położna po odbyciu szkolenia wewnątrz oddziałowego pod kierunkiem opiekuna procesu adaptacji/mentora, pracuje na stanowisku pielęgniarki/położnej operacyjnej, ale nią nie jest.

Jeżeli pielęgniarka/położna mająca pracować na stanowisku pielęgniarki/położnej operacyjnej była szkolona w sposób nieuporządkowany (bez opiekuna procesu adaptacji/mentora i bez jej stałej obecności na bloku operacyjnym) – jej szkolenie było prowadzone niewłaściwie, zatem nie jest przygotowana do pracy na stanowisku pielęgniarki/położnej operacyjnej.
Zgodnie z art. 7 ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej „Zawód pielęgniarki i położnej może wykonywać osoba posiadająca prawo wykonywania zawodu stwierdzone albo przyznane przez właściwą okręgową radę pielęgniarek i położnych.”

Podczas operacji głównymi zadaniami pielęgniarki/położnej operacyjnej instrumentującej są m.in. instrumentowanie, dbanie o porządek wokół pola operacyjnego, oddawanie preparatów do różnego typu badań. Do zadań pielęgniarki operacyjnej pomagającej należy m.in.: otwieranie dodatkowych zestawów i pakietów, obsługa aparatury medycznej, wkładanie pobranych tkanek do właściwych pojemników, prowadzenie dokumentacji pielęgniarskiej. Oznacza to, że pielęgniarka/położna operacyjna pomagająca ma obowiązek stale obserwować przebieg zabiegu operacyjnego, zatem nie może jedna pielęgniarka/położna operacyjna pomagająca pracować w jednym czasie na dwóch różnych salach operacyjnych. Pozostałe zadania obu pielęgniarek/położnych operacyjnych zostały wymienione w załączniku do Uchwały NRPiP Nr 277/VI/2014 z dnia 3 grudnia 2014r. Kierowanie do pracy w charakterze pielęgniarek/położnych operacyjnych osób nie znających zasad specyficznej dynamiki pracy na bloku operacyjnym oraz zasad zwiększonego reżimu sanitarnego powoduje nieprzestrzeganie zasady hermetyzacji bloku operacyjnego, co może skutkować wzrostem liczby zakażeń szpitalnych. Jasno zatem wynika, że powierzenie obowiązków pielęgniarki/położnej operacyjnej pomagającej osobie nie będącej pielęgniarką/położną operacyjną jest niezgodne z obowiązującym prawem i zasadami „the best practic”. Powierzanie obowiązków pielęgniarki/położnej operacyjnej przedstawicielom innych zawodów w świetle art. 7 ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej jest niedopuszczalne.

Podczas wykonywania obowiązków zawodowych w czasie trwania operacji obie pielęgniarki/położne operacyjne posługują się różnego typu narzędziami, obsługują wysokospecjalistyczny sprzęt oraz użytkują wyroby medyczne. Zgodnie z art. 90 ustawy z dnia 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych (Dz.U. 2010 Nr 107 poz. 679) – wyrób powinien być właściwie dostarczony, prawidłowo zainstalowany i utrzymywany oraz używany zgodnie z przewidzianym zastosowaniem, a użytkownik jest obowiązany do przestrzegania instrukcji używania (…). Zabrania się uruchamiania i używania wyrobu mającego wady mogące stwarzać ryzyko dla pacjentów, użytkowników lub innych osób”. Jest rzeczą wiadomą, że pielęgniarki/położne nie pracujące stale w bloku operacyjnym – nie znają instrukcji obsługi sprzętu czy narzędzi w stopniu umożliwiającym szybkie, bezbłędne i bezpieczne (zgodne z zasadami BHP) używanie. Osoby takie nie potrafią też rozpoznać czy wyrób medyczny posiada wady, zatem mogą doprowadzić do zaistnienia błędu użytkowego, opisanego w art. 2 pkt. 5 ustawy o wyrobach medycznych jako „działanie osoby posługującej się wyrobem albo zaniechanie przez nią działania, skutkujące wynikiem innym niż przewidziany przez wytwórcę lub oczekiwany przez tę osobę”. To z kolei może doprowadzić do zdarzenia niepożądanego (np. pogorszenie stanu zdrowia pacjenta).
Art. 2 pkt.10 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz.U. 2011 Nr 112 poz. 654) stanowi, że świadczenia zdrowotne są to „działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania”. Z treści tego przepisu jasno wynika, że podczas pracy na bloku operacyjnym, a zwłaszcza w trakcie operacji pielęgniarki/położne operacyjne wykonują świadczenia zdrowotne, do których mają uprawnienia tylko osoby wykonujące zawód medyczny, zaś czynności wykonywane przez obie pielęgniarki/położne operacyjne są wysokospecjalistyczne, zatem wymagają szerokich kompetencji opartych i na wiedzy z dziedziny pielęgniarstwa operacyjnego i na doświadczeniu.

Należy pamiętać, że pacjent przebywający na bloku operacyjnym jest często nieświadomy i całkowicie zależny od osób sprawujących opiekę nad nim, jest bezbronny. Dlatego też personel zajmujący się pacjentem musi być w odpowiedniej liczbie i odpowiednio do tej pracy przygotowany. Jest zatem oczywiste, że wymóg dwóch pielęgniarek/położnych operacyjnych (instrumentującej i pomagającej) podczas każdej operacji jest absolutnie niezbędny do zapewnienia właściwego poziomu usług pielęgniarskich w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego i może ochronić szpital przed udowodnieniem mu winy organizacyjnej.

Joanna Borzęcka